TRT, Kararını Gözden Geçirmelidir!

TRT, diğer anadillerde radyo ve televizyon yayınlarına başlamadan önce, Türkiye’nin Türkçe dışındaki anadillerini; Lozan Antlaşması’nda tanınıp tanınmadıklarına, konuşanlarının sayısına, konuşuldukları yörelere, yerli veya göçmen olma durumlarına, DİE tarafından tanınıp tanınmadıklarına veya Türkiye dışında “resmî bir dil” olup olmadıklarına göre sınıflandırabilirdik. TRT’nin beş anadilde yayına başlamasından sonra, Türkiye’nin diğer anadillerini bir de “DİE’nin ve TRT’nin tanıdığı anadiller” ve “DİE’nin tanıdığı ama TRT’nin tanımadığı anadiller” başlıkları altında sınıflandırma imkânına da kavuşmuş olduk! 

Beş anadildeki radyo ve televizyon yayınları 7 Haziran 2004 Pazartesi günü Boşnakça ile başladı. Yapılan resmî açıklamaya göre, Boşnakça, Arapça, Kırmançi, Çerkesce ve Zazaca TRT’nin sırasıyla yayın yapacağı dillermiş. TRT’nin bu dillerdeki yayınları; içerik, süre, yayınlandıkları saatler vb. açılardan eleştirilebilir. Ancak öncelikle üzerinde durulması gereken konu, yayın yapılacak dillerin sayısının neden beş ile sınırlandırıldığıdır.

TRT,  “Kürtçe”nin lehçeleri olarak kabul edilen Kırmançi ve Zazaca dışındaki üç anadilini, yani Boşnakça, Arapça ve Çerkesçe’yi hangi kıstasları göz önünde bulundurarak yayın yapmak için seçti? TRT’nin, DİE’nin verilerini dikkate alarak bu dilleri belirlediği düşünülebilir. Yurttaşlara anadillerine ilişkin soruların en son 1985 nüfus sayımlarında sorulduğunu biliyoruz. DİE’nin anadil sonuçlarını açıkladığı en son sayım ise 1965’tekidir. TRT’nin Kırmançi ve Zazaca’nın yanı sıra yayına başladığı Boşnakça, Arapça ve Çerkesçe ve yayın yapmadığı diğer bazı anadillerini acaba günümüzde kaç kişi konuşuyor? En son 2000 yılında yapılan nüfus sayımlarında da anadile ilişkin soru sorulmadığına göre, bu soruya ancak 1965 verileri üzerinden bir cevap aramaya çalışılabilir.

1965 verileriyle anadili ve ikinci dili olarak Boşnakça’yı 57.209 kişi; Çerkesçe’yi 106.960 kişi ve Arapça’yı 533.264 kişi konuşuyordu. Yine aynı yıl verileriyle Lazca’yı 81.165 kişi; Gürcüce’yi 79.234 kişi; Pomakça’yı 57.372 kişi; Arnavutça’yı 53.520 kişi ve Abazaca’yı ise 12.399 kişi anadili veya ikinci dili olarak konuşuyordu.

Yukarıdaki bu rakamlar, TRT’nin bir anadilini, konuşanının sayısına göre değerlendirmediğini gösteriyor. “Kürtçe”nin lehçeleri dışında yayın yapılan Boşnakça, Arapça ve Çerkesçe içinde bir tek Çerkesçe konusunda Çerkeslerin hassasiyet gösterdiklerini ve uzun bir geçmişi olan bir çaba içinde bulunduklarını biliyoruz. TRT’nin Boşnakça ve Arapça yayınlarından sonra, kimi “Boşnak” ve “Arap” “kanaat önderleri”nin çıkıp ta, “Yahu biz bölücü müyüz ki bizim anadilimizde devlet yayın yapıyor?” veya “Gençler zaten bu dili bilmez, yaşlıların ise kulakları duymaz, duysa da bir ayakları çukurda, ne lüzumu vardı!” mealinden traji-komik lâflar ettiklerinin yazılı ve sözlü basına yansıması, DİE’ni bile ciddiye almayan TRT yönetiminin ne kadar isabetsiz bir karar verdiğini gösteriyor. Eğer TRT, “Anadolu’ya göçmen diller”i, yani Boşnakça ve Çerkesçe’yi dikkate alıyorsa, diğer göçmen dilleri olan Abazaca, Arnavutça ve  Pomakça’yı da dikkate almalıdır. Eğer TRT,”Anadolu’da yerli diller”i, yani Kırmançi, Zazaca ve Arapça’yı dikkate alıyorsa diğer yerli diller olan ve Anadolu coğrafyasında tarih kadar eski bir geçmişe sahip Lazca ve Gürcüce’yi de dikkate almak zorundadır. Lazlar ve Gürcülerin de esas olarak anadillerinin yaşatılması konusunda uzun yıllara dayanan ciddî çabalarının bulunduğu biliniyor.

Kuşkusuz her dil kendi doğallığında yaşama hakkına sahiptir, bu konuda ayrımcı davranmamalıyız. Yine her dil kurumsallaşarak gelecek kuşaklara aktarılma hakkına da sahiptir. Ancak anadillerinin yaşatılması konusunda, aydınlarının zahmet edip de Allah için tek satır yazı bile yazmadıkları anadillerde, TRT’nin yayın yapması oldukça tuhaf! TRT, bu adımında hangi sâikile  hareket etmiştir? TRT, yurttaşlık bağlarını erozyona uğratabilecek bu son anti-demokratik uygulamasından geri dönmeli; diğer anadilleri de dikkate almalıdır.

 (Ali İhsan Aksamaz, Radikal Gazetesi- RADİKAL İKİ, 13 VI 2004)