Kafkas Albanyası için kaldığım yerden devam ediyorum.  Önceki bölümde Arap fetihleri nedeniyle AghuanialıJuansher 660 senesinde kendi isteği ile vasalı olduğu  II. Konstans ile Şeki olduğunu sandığımız Medes topraklarındaki Kungr köyünde buluşmuş ve sonra kutsal emanetler Gardman ‘daki kaleye yerleştirilmişti. Aynı sene Eçmiadzin’deKonstans ile bir kez daha buluşan Juansher’e 2 flama ve oğullarına patrician titrleri verilmiş ve Konstans tüm köy ve kasabaların Aghuanianların ilk kralları soyuna ait olduğunu ilan edip Juansher’i bütün Doğu’nun kralı ilan etmişti.

Hakkında fazla bulamadım ama  Arapların 652-55 seferi ertesinde gerçekleştiğini varsaydım. 652-55 seferi Al-Baladhur’daArmenia’nın fethi başlığı altında anlatır.Halife Osman’dır. Komutanlar Salman ibn-Rabi'ah (Slav) ile Habib ibn-Maslamah-l-Fihri, Arap GKB’si sonradan Halife olacak Muawiye’dir. Bizans cephesinde Doğu grup komutanı Maurianusal-Lan, Afkhaz ve al-Khazar’dakiSamandar’danda katılan büyük bir orduya komuta etmektedir. Maurianus sonra Caucasus’a çekilmek zorunda kalacak -burada Khumara kalesi var ama aktifliğinden emin değilim bu tarihte. Afkhaz’dan kastedilen tarife göre bizim taşınmaz Abhazya değil arkadaşlar- bizim tarafın Roma merkezi ordusu dahilinde olması lazım. Burada anılan yardımcı kuvvet. Yine de olasılık olarak dursun. (Fahri mareşal ihtiyacı varsa tekliflere açığım  ama bizim evin GKB’si kedim Karamel Paşa -ona göre. Resim Abhazya teftişinden.)

638’de Büyük Bulgar Han’ı Kubrat vefat edecek ve oğullarının dördü batıya hareket ederken ilk oğlu Batbaian yerinde (birinci Bulgar)  kalıp bir süre sonraTheophanes’in 678’de  büyük millet diye andığı Birinci Sarmat/ Berzilia çıkışlı Chazarlaravasal düşecek. ChazarlarBerzilia’dan Pontus’a kadar tüm kuzey Kafkasya’yı asırlarca yönetecekler. Baladhur bu dönemi Armenia’nın fethi ve Armeniaayaklanmaları  kısmında anlatır ancak Arapların bölgeye getirdiği unsurlar da var ve onlar da ayaklanıyor sık sık, yani yerlisi ile üstüne gelenleri ayırd etmek lazım gelebilir. Benzer şekilde doğu Karadeniz kıyıları ile Chazaria arasına da doğrudan merkezi Romalılar ve yakın müttefikleri çizgisi çekmek lazım gelebilir. İlaveten 833-842 Mutasım rejiminin Abbasi Khazar,Türk ve Fargana bölük-kışlaları var- hangi Khazar? da onlar da dolaşmış biraz.  Movzes II ve III.kitaplarıile Yakubi ve  Süryani Mikhail’den  ilgili kesitleri bilhassa 3 A’da birleştiriyorum.

23.pasaj İki sene sonra KhazarlarAghuania topraklarına baskın yaptı; Kur nehrini geçen Juansher onları Choray(Derbend) geçidine geri gönderdi (661-ama aslında tarife göre 663’de olmamız lazım.)

24. pasaj iki yıl (daha) geçti; Juansher’in inşa ettirdiği mabet tamamlandı; Juansherkatoghikos, piskopos ve diğer efendilerle PerozKawat’ın (Bardaa) kuzeyine gitti ve orada iki bölge arasında inşa ettirdiği bu mabet için dua etti ve sonra  Arats ayının 11.günününde (663, 21 kasım) Gardman bölgesine döndü.

26.pasaj Ertesi sene (666’da olmamız lazım ama parantez içi notlara göre 664’deyiz) kış dönümünde Hunlar büyük bir kuvvetle saldırdı ve sadece Juansher’in ata topraklarını değil, Arax kıyıları, Ayrarat ve Siwnik topraklarını da aldı; Hunların kralı Juansher’in yüzünü görmek istiyordu; kardeşlerini gönderdi ve “gelsin, beni görsün,” diye yalvardı.  Juansher görüşmeye gitti; Hunlar tekne ile gelmişti, nehrin bir yanında durdular ve orada barış anlaşması yapıldı ve karşılıklı dawil imzalayıp kardeş oldular. 17 adamla Hunların kamp kurduğu  nehir karşısına geçen Juansher ve orada Hunların kralının kızı ile evlendi; ve  Hunların yağmada aldıkları 120 bin koyun, 7000 at ve öküz  ve 1200 tutsak ile geri döndü.

27.pasajHeraclius, batının koçbaşı tanrının yardımından mahrum kaldığında ordusundan kalanlar ile  batıdaki uzak adalara geçti (Sicilya’ya geçen II. Konstans’ı kastettiği düşünülür).   Güneylilerin krallığı ile Syria topraklarının Araplara geçmesinin altıncı senesiydi, Damascus’a yerleşmişlerdi; halife Muawiye (661-80) dünyanın dört yanını yönetmekte idi; Juansher Bizans imparatorunun Güney kralı karşındaki çaresizliğini gördü.Turkmenistan’dan asker yardımı alabilirdi gerçi ama Güney kralının vasalı olmayı seçti; Güneyli tiran (Halife demek istiyor) Türkistanlılar ile evlilik bağı ve Bizans bağları da olan Juansher ile anlaşmayı uygun gördü ve ona hediyeler gönderdi;  böylece Asorestanis (Syria) ülkesine yola çıkan Juansher yol boyu selamlandığı topraklardan geçerek Halife’nin sarayına gitti; Halife ona başka hiç kimseye vermediği ünvanlar bahşetti; dönüşte Ayrarat’a ulaştığında  MamnikoneanlarınGrigor’u tarafından karşılandı; Grigor onu Aruch’a götürdü, büyük Armenia patriği Anastas(I.Akoretsi, 661-67) idi; oradan Gardman’a geçti; Juansher güneyin kralına 3 sene boyunca sadık kaldı.

*Bu Juansher acaba 649/50’deki Pasagnathes miydi diyeceğim ama tarihler tutmuyor- Juansher’in mantıken Romalı ismi de olması lazım… dedim ve bir arama daha yaptım. V.AtsuniJuansher ile Theodoros’u (?)eşlemeyi denemiş arkadaşlar, Movzes tarihi ile çok daha detaylı dipnotlar için meraklısınaВосточнаяЛитература -библиотекатекстовСредневековья (vostlit.info) ve КОММЕНТАРИИ К ТЕКСТУ (vostlit.info)önerip yola devam ediyorum

28.pasajConstans yedinci senesinde( 7 sene sonra?) hadımları tarafından öldürüldü (668)*; Bizanslar Halifeden haraç isteyecek pozisyona geldi. Juansher  Halife’nin çağrısı üzerine Bizans ve Hilafet arasında arabuluculuk yapmaya gitti ve hizmetleri nedeniyle Güney’in kralı ona Hindistan’dan getirilmiş iyi eğitimli bir fil hediye etti; ayrıca Bizans topraklarında sadece yabanilerinin görüldüğü kuşların en onurlusu bir papağan hediye etti; 52 cins at ve başka değerli hediyeler verdi;  Siwnestan (Swnik) prensliği Juansher’e verildi ve ayrıca nehir ötesindeki Atrpatakan halkını da yönetecekti ama Juansher bunu kabul etmedi ve kendi topraklarını yönetmek ve vergi toplamak isteğinde ısrarlı oldu ve Hilafet’e ödeyeceği haraç üçte bir oranında azaltıldı; bir zamanlar Nero önünde şarkılar söylediği anlatılan papağan ile dağ gibi gövdesi olan fil topraklarımızda ilk kez görülüyordu;  atlar ve koşumları emsalsizdi.JuansherAghuania’yı 33 sene bolluk bereketle yönettive hiç kimse kafasında taç olmadığı için Juansher’i küçümsemedi.

*Constans 27 sene hüküm sürdükten sonra 668’de Syracuza’da hizmetkarları tarafından öldürüldü.

32.pasajZaman geçti. Bu dönemde Aghuania şefleri kötü anlaşmalarla soylarını bozdu. İlk önce kraliyet soyundan Koght evi efendisi ve ardından Arshakashen (Ganja/Gence) bölgesindeki Dastaker, Chnshmi ve Mamsegh sülaleleri uygunsuz evlilikler yapmaya başladı .Kur nehri ötesindeki Hejeriler, Uti bölgesindeki Gis’de yaşayan VarazPerozlar ki onlar ghak nar (saray kahyası) ünvanınasahipti;  ayrıcaArazhakan’da ikamet eden Varazhan ve Turak sülalesi de uygunsuz evlilik yapanlar arasına katıldı.Uxtanepatriarchı onları dinsiz evlilikleri nedeniyle lanetledi. Uxtane ölünce yerine yerineShaki piskoposu Eghiazargeçti  ve muhaliflerine rağmen meclisten kathoglikosluk aldığında Juansher hala toprağın efendisi idi.

33.pasajIsrayel isimli bir tanrı adamı Uti bölgesindeki Gis köyünde Aziz Mastots’un saklı haçını buldu. (Kutsal objeler bulundukları mabetlere itibar puanı kazandırıyor.) İsrayelMetsKuenits’dekiGlxoyvank kilisesindendi, bilgece yorumları ve kayıp haçın burada olduğu bilgisi, biraz da gizli kalması istendiği için çabuk yayıldı; JuansherIsrayel’e, o haçı derhal bana getir, diye yazdı. Juansher ve Eghiazar’ın oluşturduğu komisyon yeni gibi ışıldayan haçın Mashtots’unAghuania topraklarının konversiyonunda kullandığı haç olduğuna ikna oldu ve Israyel bu sebepten katoghikosluğa terfi ettirildi. JuansherSisawanats denen güney topraklarda seyahat ediyor ve Eghiazar da yeni doktrinlerle mücadele ediyordu. Israyel’in önerisi ile Mashtots’un kutsal haçından bir parça ahşap haçın içine yerleştirilip, haç kutsandı.

34.pasajJuansher yıllık kutlamalar için dağlık bölgelere gittikten sonra UtiprovinsindekiPartaw şehrine dönmüştü. Enibay, Varazoy gibi kötü niyetli insanlar ona suikast düzenledi. Juansher’in kız kardeşinin oğlu 50 adamla katilin peşine düştü, onu yakalayamadı ama katilin Artsakhunik’deki aile evini yağmalayıp, yaktı. Ağır yaralı Juansher oğullarına görev dağılımı yaptıktan sonra öldü. Aghuania topraklarında huzursuzluk vardı ve herkes silahlanıyordu. Dawtak adlı bir ozanın diliyle kötü haberler kısa sürede her yöne dağıldı.

36.pasajEghiazar başkanlığında toplanan klan başları ve yöneticiler  evveldenex-consul (apuhiwpat) ünvanı almış bir naxararı yani Juansher’in kardeşi VarazTridat’ı yeni prensleri olarak seçtiklerinde sene 681 idi. VarazTridat muhaliflerini susturduktan sonra Partaw’a hareket etti. Hunların büyük prensi ve generali Alp Ilituer aralarında Gog halklarının da olduğubüyük bir ordu ile geldi ve Juansher’in intikamı için  Aghuania’yı işgal etti. Kapahgakawanındaki her yeri kapladılar ve Kur’u geçip Uti’ye girdiler ve sonra dönüp Lpink hududunda kamp kurdular. Aghuanların prensi VarazTrdat baş piskopos Eghiazar’ı elçi olarak gönderdi, ve Juansher’in katlinden sorumlu değiliz dedi, ancak suçlu bilinmiyordu. Eghiazar’ın ikna ettiği Alp Iliuter kendi toprağına döndü.

*IV.Konstantinios dönemi, II. Justinian yedek imparator /veliaht prens ilan ediliyor 681’de. Halife Yezid.  Istanbul’da 3.Ekümenik konsil toplanıyor, Persia’da (Kufa) sahte peygamber Moukhtar ayaklanması var Hilafet’i yoruyor. Redgate belki Movzes’e dayanarak “681’de kuzey Kafkasyalı Hunlar Albania’ya saldırdı. AlbanyalılarArmaniakatolikosu ve Arap ataması Armenia prensi Gregory Mamikonean ile görüştükten sonra barış misyonu için onlara bir piskopos yolladı,”der ki, Movzes’e göre bu piskopos Israyel’dir. Yine de misyon başarılı olmaz çünkü Hunlar (II.Justinian’ın ilk taht senesi) 685’de tekrar saldıracak ve Gregory Mamikonean bu savaşta hayatını kaybedecektir.

37.pasajVarazTrdat’ın ünü giderek arttı. Tachiklerden (müslümanlar) gah (taht) pozisyonu alarak doğu toprakları hudut beyi (sahmanakal) oldu ve böylece bütün Aghuan ve Uti bölgesini yönetti. MetsKueanitspatriği Davit piskoposları ile toplantı yaptı ve oy birliği ile onu prensleri seçtiler. Taghzank eski episkopalsaraydı.*

*Aran/Aghuaniakatholikosluk bölgesinden bahsediyor

38.pasaj Dindar VarazTrdat  dostluk işareti olarak katoghikosIsrayel’iArmenia’nın büyük katoghikosuIII.SahakJoroportsi’ye (677-703) gönderdi.  O, dindar prens GrigorMamikonean’ın (662-84) yönettiği Ayrarat da yaşıyordu. Armeniagenerali  tam da o günlerde Daranaghik bölgesindeki Tordan’dan şehit /aziz Gregory’nin kutsal kalıntısını getirmişti. Onu (Gregory’nın kalıntısını) törenle Nerses’in inşa ettiği aziz Gregory kilisesine yerleştirdiler. Israyel ondan bir parça istedi ama Armenianlar isteği hem azize saygısızlık olacağından hem de yetkileri olmadığından uygunsuz buldu. Israyel o zaman Ayrarat kraliçesi (tiqin)  Heghine’ye gitti, o Aghuanialı idi. Heghine’nin aracılığı ile azizin çene kemiğinin Aghuania’ya götürülmesine izin çıktı ve kutsal emanet törenle GlxoyVank manastırına yerleştirildi.

39. pasaj Güney krallığının 62 senesi idi.(681-83 aralığında olmamız lazım)VarazTrdat heyetini topladı ve “Arabia’nın (Tachkastan) vergileri çok yüksek ve Hunlar topraklarımıza her sene akınlar yapıyor. Düşmanlarımızla barış tesis edecek bir piskopos seçelim,” dedi.

MetsKoghmants piskoposu Israyel’e herkes saygı duyardı. Israyel  681 senesi 23 aralıkta (Mehekan ayı 18.gün)uzak topraklardaki Hunlara gitti.  İnsanlar PerozKawat’tan (Bardaa) Kur nehrine ve oradan da Lpink şehrine kadar eşlik etti burada 3 gün misafir kaldılar ve sonra büyük dağ eteğindeki Chighbnk topraklarına geçtiler.

Kafkas dağı eteklerinde kuzeyden gelen kış rüzgarı kar fırtınasına sebep olurdu. Orada 3 gün beklediler sonra, Varde’druak dağına geldiler; günlerce güneş ve yıldız görmeden yürüdüler, sonra Aghuanlarınkatholikosu, Büyük Gregory’nin torunu St. Grigoris’in şehir edildiği antik kraliyet şehrine (I.kitaba göre büyük deniz yakınındaki  Vatnean düzlüğü) geldiler, günler sonra Darband yakınlarındaki Choray’a ulaştılar. Oradan Varachan’a vardılar. Hunların büyük prensi Israyel’in geldiğini duymuştu, büyük bir saygı ile onu karşıladı. 

Hunların  konversiyonu hakkında

bölümaynı zamanda Aghuania/Aran katoglikosluğununArmeniakatoglikosluğundan kurumsal olarak  ayrı olduğunu vurgular

40.pasajBu insanlar ağaç tapardı. Kendi soğuk kuzeyli anlayışlarında bu paganik ve kusurlu din büyük bir inançtı. Bir insana yıldırım çarptığında onun tanrı Kuar’a kurban edilmesi gerektiğine inanırlardı; ayrıca Perslerin Aspandiat dedikleri TangriXan Tanrı’ya taparlar ve ona at ve tütsü adarlardı. Zihinleri disipline edilmemişti, yanaklarına ve kollarına kesik atıp, kan akıtırlar ve çırılçıplak adam adama ve veya gruplar halinde birbirleri ile güreşir, kılıç pratiği yapar ve at yarışları yaparlardı. (savaş talimleri yapıyorlar, hristiyan ahlakında çıplaklık kısmı görece olmakla birlikte adamlar gerçekten çıplak dövüşüyor da olabilir -güreş). Ahlaktan arınmış dans ve oyunları vardı; ateş ve suya adak yaparlardı, yol tanrısı, ay tanrısına ve yaratılmış herşeyi harika bulurlardı. Babalarının karısı ile evlenmek veya iki kardeşin tek kadınla evli olmasıveya birden fazla karı sahibi olmak onlarda normaldi. Dinsiz kanunları ve ritüelleri vardı ve o sebeple dürüstlüğün güneşi doktrinini kavrayamıyorlardı.

41.pasajIsrayel’in duaları ile Hun prensleri hristiyan adetlerini merak ettiler ve Alp Ilituer liderliğinde hristiyan olmaya karar verdiler ve hızla dindarlaşan Alp, karanlıkta kalan oğullarını cezalandırmaya başladı ve kısa sürede Turkestan’dakiKhazarQaganı (ar HazrXakanin) onun ismini işitti ve kızı ile evlenmesine müsaade etti ve ona il-ituerünvanını verdi ve böylece o üç ülkenin prensi oldu. Ve ardından atalarının Aspandiataltarlarını yıktırdı, sahte tanrılara kurbanı yasakladı.  Pagan Hunlar uzun yapraklı meşe ağacına tapar ve kurban edilen atların kanını ağacın köklerine akıtıp, kafası ile derisini de dallarına asardı.Piskopos bu ağaçlardan en uzununu /anneyi- kestirilmesini emrettiğinde bu Hunları üzdü ve Hun cadıları (kaxardk), görücüleri ( kawdeayk), büyücüler (vhukk), pagan rahipleri (Krmapetk) ve halk bir araya geldi ve Hunların büyük prensi ile ileri gelenleri protesto etti. Hunların prensi o zaman onunla ilminizi yarıştırın ve kim kazanırsa ona göre davranalım dedi.  Sonuç olarak kesilen ağacın gövdesi Varachan’a götürüldü, ağaç ustaları üzerinde çalıştı ve dekoratif öğelerle süslenmiş gösterişli bir haç yaptılar ve orijinal ağacın olduğu yere iki tarafa da açılan kare bir kapı kondu ve ortasına da gümüş haç yerleştirildi.  Ve tüm bunlar 40 günlük Lent orucu vaktinde gerçekleşti ve sonra Darkunand denen yıldırım -Chopayk ayinlerinin* sona ermesi  ve mabetlerinin yıkılmasına sıra geldi ve Hunlar bu kez itiraz etmediler. Pagan Hun rahipleri ile birlikte kahramanlarının yattığı mabetleri zmeheansn..zediwt’azneayları yıktılar.

*Kevin Tuite Kafkasya’da choppa ritüeli derlemesinde Movzes’e atıfla yıldırım çarpması şifalandırması ayini hakkında anlatır. Kurban etmekten kasıt arkadaşlar tüm Kafkasoidler  az farklarla hastayı  Dağıstanlılar hesabı Veli ilan ediyorlar yani azade günlük rutinden ve yükümlülükten.Hasta hayvan ise de azat ediliyor. Yıldırımdan vefat var ise ve merhumun hayvanları varsa  hayvanlarısürülere asla karıştırılmıyor ve damgalanıp doğaya salınıyor.. Bu yıktıkları zmeheansn..zediwt’azneayların da yerden biraz yüksekçe ağaçtan veya taştan örülmüş platforma dökülmüş tümülüs  mezar gibi bir şey olması lazım, kimisi platformu kabuklu yemiş dallarından kimisi taştan yaparmış-bir sebepten adamlar yıldırımla temas edenin ölü veya diri kendi yaşam mahalleri ve toprakla temasını bir süreliğine (kurban edilen at, geyik,dağ keçisi, beyaz keçi vb kafası ve postu çürüyene kadar) kesiyorlar, bu özel ağaç dalları ve yapraklarla hastayı nötralize edip sağaltmayı deniyorlar ve yıldırım düşen toprağa da iyileşme süresi tanıyorlar- kalan detaylar olayın folklorik yönü.Osetlerde sadece ki adetleri Abhazlarınkiyle çok benzer bu arada, savaşta veya esarette ölenin naaşını bedeli ne olursa ödeyip, evine getirmek var, gerekirse canlı rehin veriyorlar ama yıldırım çarpmasından vefatı asla köye gömmeyip, uzağa tercihen yıldırım düştüğü mevkide bir yere yine yerle temasını da kesecek bir formülle gömüyorlar. Neden nasılını  dıştan varsayımlar yerine kültürün içinden gelenler izah etmeli düşünüyorum. Özel bir ağaç dalı bu taraftakilerde de vardı sanki de adını hatırlayamadım. Abazalar ek olarak arada bir evdekilerden kafa dinlemek için rityapacaz diye ormana düğün yapmaya gidiyor olabilirler, onu bu adetlerden ayrı tuttum; gerçi yok tövbe ritüel diyorlar ama..ben de yedim +)

Hepsinde ortak temalardan biri de bu ayin/ritlerde şarap içilmez (ama şarap içilmez), ziyafetten artan canlı yiyecekler (tavuk, kaz, keçi,koyun) ve cansız yiyecekler (meyve,sebze,et çeşitleri vb) hepsi ve hepsi asla köye geri götürülmez, artanlar orman ruhlarına hediye bırakılır. Ritler sadece erkekler içindir, şifalandırmada hastanın kadın olması istisna ama kadın ziyafet kısmında yine yok, Kafkasoidlerin hepsinde eve gönderiliyor.Bir de bu yıldırım çarpmasından sağ çıkanın bir dediği iki edilmezmiş..çocukkensanki bana da bir selam etmiş olabilir..

42-46. pasaj Prens Alp Israyel’i daha sonra  Varachan’da oturan Awchi (avcı) lakaplı kıdemli tarxan’ ile Chat-Kasar’ını  (yaver) gönderdi  ve Israyel’den orada bir patriklik  kurmasını istedi ancak Israyel’inAghuan patrikliğinden izin almadan bunu yapma yetkisi yoktu; Ezghiazar’a yaz,  dedi. Aghuan patrikliği St. Eghishe günlerinden beri Jerusalem şehri tarafından kuzeydoğunun apostolicmakamıydı  veHunastan da bu bölgenin en ucunda idi.

Ilituer o zaman  ChitginXursunats ve ChatnXazr’dan seçtiği şefleri elçi olarak görevlendirdi ve onları hem Aghunia hem de Armenia /Ayrarat’a gönderdi:

i)  Aghuania patriği Eghiazar ve sevgili kardeşimiz Aghuania prensler prensi  VarazTrdat’a;  siz bizden dünyevi barış istediniz ve gönderdiğiniz elçide biz spiritüel barışı gördük ve piskopos İsrayel ruhani liderimiz olması için sizden istiyoruz. 

ii) Büyük Armenia başpiskoposu Sahak ve Armenianların generali prens Grigor’a;  biz kuzeyliler topraklarınıza ve Aghuan topraklarına akınlar yapmıştık. Şimdi MetsKoghmank piskoposu İsrayel’dengospeli işittik ve Aghuan patriği Eghiazar’dan onu istedik ve sizin de desteklemenizi istiyoruz.

Sahak ve Grigor memnuniyetle cevap verdi ancak karar verme otoritesi onlarda değil Aghuan patriği Eghiazar’da idi. ChiktginHursan ve ChatnXazrArmenia’danAghuan’ageçti ,Partaw’daEghiazar ve VarazTrdat ile görüştü. Onlar Israyel’i doğrudan vermek istemedi ama iki ülke arasında gidip, gelsin dedi. Hun prensler Israyel’den başka vardapet istemediklerinde ısrarlı idi.  Böylece Israyel Hun topraklarına gitti. 

*Bu GrigorRedgate’de 685 Hun savaşında ölecek olan Gregory Mamikonean. 685’de II.Justinian imparator, 686’da Leontios bölgeye giriyor.

50.pasaj yazar VarazGrigor günlerine şahitlik yapmış  Geghamlı (Sewan) keşiş Yovses’dir,  Artsakh bölgesindeki Yzerk köyüne kaçmış ve burada yaşlı piskopos Mihr’in isteği ile kendi cemaatini oluşturmuştur. (Büyük olasılıkla Kalkedon’dur.)

52.pasaj   saygı değer Anastasius’unVahramMamikonean’a yazdığı mektuplardan öğrenilen artık Arap hakimiyeti altındaki Aghuan kilise ve manastırları hakkındadır, envanter çıkarır : Zeytin dağı doğusundaki Pandavank manastırı Aghuanilı keşiş Panon tarafından inşa edildi, şu anda (tarih??) Aghuanialı rahip Petros yönetiminde; yakınlarındaki 40 Şehitler Mruv manastırı şimdi Arapların elinde; Davud kulesi yakınlarındaki Tanrı’nın Kutsal annesi adlı Partaw manastırının yarısı arapların yarısı ShamkorluMariam adlı bir kadının kontrolündedir; aynı bölgedeki kaghankaytuk manastırının yarısı Arab asıllı Theodoros adlı bir hristiyanda ve yarısı Araplardadır. TheodorosAghiovit bölgesindeki Zarishat kentinden Abughkhami oğlu olup deacondur ;  St. Stephen güneyindeki Tanrı’nın annesi adlı Artshakh manastırı tamamen Araplardadır; Amaras manastırı St.Gregory’nin yarısı Grigori adlı bir kadında ve yarısı Araplardadır. Arapların zorla el koyduğu 3 diğer manastırın ismi bilinmiyor. Araweank manastırlar bölgesinde Arapların elinde olan bir Aghuan manastırı daha var. Jerusalem patriklerinin kıskançlığı yüzünden Armenian ve Aghuan manastırlarının faaliyetleri durduruldu (orada 100’den fazla Aguan ve Armenian cemaati var, kendi kiliselerinden hizmet alamıyorlar). Armenian prensleri imparator Justinian’a 70 bin dahekandeğerinde  7talent (kendinar) ödeyerek manastırlarını patriklerin tiranlığından kurtarmaya çalıştı ama bakımsızlıktan hepsi harabeye döndü.

2. Kitap burada bitti.

II. Justinian’ı andığından 685-711 aralığı olsa gerek.   Bu Justinian 10 sene Cherson’da sürgünde kalacak ve Chazar kağanının kızı ile evlenecek olan Justinian.