AMŞAP NIHÜA

(Güneşi Karşılama Bayramı)

     Bahar Bayramı

Abhaz takvimine göre nasıl kutlanıyor?

“Doğaya saygı ve sevgi” başlıklı yazı serisinin 4.sünü “Amşapnıhüa” diye kutlanan “Bahar Bayramı” na ayırdık.

       Abhazların dini inanışları nedir ? Abhaz inanç ve geleneklerine göre “Amşap Nıhüa” nasıl ve zaman kutlanır, kutlamalarda neler yapılır, gibi konularda her zaman olduğu gibi öncelikle Uluslararası Nart Bilim ve Folklor Merkezi uzmanlarından ve Sputnik yazarlarından Esma Toduapha’nın kısa ve özlü makalelerinden yararlanacağız. Bu Bayramı Ayraa ailesi nasıl kutluyor?  Esma Todua-pha’nın derlemelerinden yararlanarak size aktaracağız.

         “Apsuwa ydin - Psık eytsxaztso = Abhaz dini, aynı ruha inananlar”

Bazı araştırmacılara göre Abhazlar Hristiyanlık Abhazya’ya gelmeden önce de “Amşapı Bayramı”nı Hristiyanların kutladığı aynı günde kutluyorlardı, diyorlar. Bazıları da Amşapı’yı baharın gelişine, güneşli günlerin gelişine, yeni bir yaşamın başlamasına bağlıyorlar. Onlara göre “Mşapı Nıhüa” yani “Mşapı Bayramı” üretimle ilgili ve bir çeşit bahar bayramı.

         “Amşapı” sözcüğü Abhazca “Amş Apılara” anlamına geliyor. “Amş” gün, “apılara” karşılamak, yani günü (güneşi) karşılamak”. Bu bayram güneşin doğuşu ile mi ilgili yoksa Hz. İsa’nın dirilişi ile mi ilgili, bu görüşlerin hangisi doğru, konusunda bir şey söyleyebilmek gerçekten çok güç.  Öte yandan, bir Abhaz çok eskiden beri, akşam yatarken Tanrının adını anarak ve sabah kalktığında da dua ederek güne başlar. Gece yatarken “Ançüa pışdzala yahzırşa” yani  “Tanrım hayırlı sabahlar ver, günümüz hayırlısıyla aydınlansın” diye günü tamamlar. Sabah ilk duası ise “Ançüa Wılıpxa hat !”,  “Tanrım bizi sıcak bakışınla kucakla !” diyerek her şeyin yolunda gitmesini isterler.

         Amşapı Bayramı akşamında ise; “Amşapşiara şöwaayt !  yani  “Günü karşılama bayramınız kutlu olsun !” derler. Hristiyanlar ise o gün birbirlerini “Hz. İsa dirildi !” “Gerçekten Dirildi !” gibi sözlerle kutlarlar. Bu sözler Abhaz diline çeviri yöntemi ile geçmiştir, yoksa kendiliğinden, dilin içinden doğmamıştır, üstelik bu sözcükler pek de yaygın biçimde kullanılmazlar. Abhazlar eskiden olduğu gibi bu gün de, böyle büyük bayramlarda, hangi dinden olursa olsun hiçbir ayrım yapmaksızın birbirlerine Abhazca “Çaanıbziyala ! ” yani “Seneye de güzelliklerle buluşalım ! ” anlamında kutlama yaparlar. Abhazlar dünyadaki pek çok dinin varlığına ve bu dinlerin bazılarının Abhazya’ya çok erken dönemlerde gelmiş olmalarına karşın, o dinlere körü körüne bağlanmak yerine, kendilerine özgü bir din geliştirmişlerdir. Bu dinin adı da “APSUWARA” yani “ABHAZLIK” tır. Bunun böyle oluşunun en büyük kanıtı, bu gün ister Hristiyan, ister Müslüman, isterse hiçbir dine bağlı olmasın, bir Abhaz, Abhazca dua ederken sözlerine “Sabaçüa yısdırbaz ala” yani “Atalarımın gösterdiği gibi” sözleriyle başlar. Atalarından gördüğü, duyduğu Apsuwara=Abhazlığın kökleri öylesine derin ve bağlayıcıdır ki farkına varmadan, tüm halkı gözle görülmeyen bir güç ile Amşapı gibi büyük bayramlarda bir araya getirerek tek ruh halinde birleştirir.

         “Amşap dzısiy, Amşap hapşey,  Amşap kutağiy = Amşap keçisi, Amşap fıçısı, Amşap yumurtası”

         Amşap bayramında Abhaz geleneklerine göre en önemli kutlama araçlarından biri keçi, diğeri toprağa gömülü toprak şarap fıçısı (amfora), bir diğeri de yumurta. Amşapı Bayramı gününün sabahı ev sahibi sabah erken kalkar önce elini yüzünü yıkayıp bir çeşit abdest alırcasına duaya hazırlanır, sonra gidip  Amşapı keçisinin de yüzünü yıkar ve dua ederek keçiyi keser, kurbanın kanını gösterir. Herkes durumuna göre bu kurbanı senede bir olmasa da iki senede bir veya üç senede bir kesebilir. Ev sahibi kurbanı kestikten sonra şöyle dua eder:

     “ Ançüa Duw, wılıpxa hat, wılapş xaa hagumırxan ! Amşapşiara çaangi haybga-hazyüda, haqara hatslanı, eyzharakua rıla hapılaratüı wahxılapş ! Xuçgi-duwgi yıtabup hüa wahhöyt Amşapnıhüaduw taaçüanıla hapılaratü haxiqawtsaz. Çaangi abas lıpxaala  hapujular, yitsegi yeyğini hawpılayt !”

Türkçeye tam olarak çeviremesek de duanın anlamı:

“Yüce Tanrım, bize güzel gözlerinle bak, sıcak bakışlarını bizden esirgeme, “Amşapşara”yı seneye de sağ salim, daha da artmış çoğalarak karşılamamız için bizi koru. Büyük Amşapı Bayramını ailece kutlamayı nasip ettiğin için küçük- büyük hepimiz sana teşekkür ediyoruz. Seneye de böyle karşılamamızı nasip edersen bayramı daha da iyi kutlayacağız !”

Amşapı keçisini kesen kişi, üzerinde dua ettiği kurbanın etini bir kaba koyup kurbanın kalbini ve ciğerini de onun üzerine koyup yeniden dua eder, pişmiş kalbi ve ciğeri bir şişe takarak şarap fıçısının olduğu yere gider. Giderken evin erkeklerini de yanına alır. Bir elinde pişmiş kalp ve ciğerin takılı olduğu şiş, diğer elinde önceden hazırlanan mumu tutarak şarap fıçısının başında durup dua eder, yanan mumu fıçıya yapıştırır. Sonra büyük-küçük törene katılan herkese pişmiş yürek ve ciğerden birer lokma vererek tattırır. Şarabın başında elinde kadehiyle dua ettikten sonra eve gelirler, eve gelince herkes birbirine “Alıpxa şöwaayt !” diyerek kutlamada bulunurlar.

         Burada dikkat edilmesi gereken konu “Amşapı” sofrasının mutlu bir sofra olduğu, sofranın neşeli geçtiği konusudur. O güne özgü kurulan sofralarda Mşapı yumurtaları tokuşturulur. Yapılan tüm yemekler unla, etle ve tatlıyla yapılır, birbirlerini neşe içinde kutlarlar, çocuklar da yumurta tokuşturma yarışı yaparlar.

Ahapşia (Amfora) denen ve toprağa gömülen kutsal şarap fıçıları fıçıları

           Ahapşia denen fıçının başında dua                              Amşapı keçisi

  Amşapı yumurtası

Not: Paskalya (Nisan)

Paskalya (veya Easter) Hıristiyanlıkta olduğu gibi Abhazya’da da en eski ve en önemli dini bayramlar arasındadır. Bu bayramda İsa'nın çarmıha gerildikten sonra 3. gündeki dirilişi kutlanır. Paskalya dönemi yaklaşık olarak Mart sonundan Nisan sonuna kadar olan dönemdir. Her sene sabit bir tarihte gerçekleşmeyen ve genellikle pazar günü kutlanan Paskalya Günü, Kıyam Yortusu, Diriliş Pazarı ya da Diriliş Günü olarak da adlandırılır. Bu bayramda Abhazya’da kiliselerdeki gece ayinlerinden önce, kilise dışında bir ayin alayı düzenlenir. Alay kiliseden çıkarken hiç ışık yakılmaz; dönüşte ise, İsa'nın dirilişini simgelemek için yüzlerce mum yakılır. Abhazya’da bu güne sadece Hıristiyan Abhazlar değil, Müslüman ve Pagan Abhazlar da büyük hürmet gösterir. Abhazya’da ayrıca Paskalya dönemine rastlayan “Ölüleri Anma Günü“ adında bir ritüel de vardır. Tarihi, Paskalya gibi her yıl değişebilmektedir. Kaynak: Altınpost