Tarık Cemal Kutlu (1944- 2004)

Çeçen Aydını Tarık Cemal Kutlu 1944’de Kahramanmaraş- Çardak’ta dünyaya geldi. Çeçenlerin Dişnuo boyundandır. İlk ve orta öğrenimini Kahramanmaraş’ta tamamladı. 1971’de İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü’nden mezun oldu. Aynı yıl fakültenin ‘Son Çağ Tarihi Kürsüsü’nde doktora öğrencisi oldu. Mezun olduğu okulun Seminer Kütüphanesinde memurluk yaptı. Askerlik hizmetini Yedek Subay olarak Ankara’da tamamladı.Ardından Millî Eğitim Bakanlığı tarafından İstanbul- Vefa Lisesi’ne Türk Dili ve Edebiyatı Öğretmeni olarak tayin edildi. Bu okulda 27 yıl boyunca öğretmen ve idareci olarak görev yaptı. 1990’da kendisine YÖK tarafından ‘Türk Filologu’ unvanı verildi. 1996’da kendi isteğiyle emekli oldu. Evli ve iki evlât babası.

“Kuzey Kafkasya”, “Kafkasya Gerçeği” , “Argun”, “Çeçenistan”,  “Yeni Kafkasya”, “Kafkasya Yazıları”, “Mülkiyeliler Birliği”, “Tarih ve Toplum”gibi periyodik yayınların yanı sıra“Ankara Ekspres”,“Tercüman”“Cumhuriyet”gibi gazetelerde de telif yada tercüme çalışmaları yayınlandı

Fedakâr ve üretken bir Aydın ve bir öğretmen olan Tarık Cemal Kutlu’nun hayatı zorluklarla geçti; günlük hayatta ve kültürel çalışmalarında aşması gereken sayısız engel vardı. İnternetin olmadığı, haberleşme ve iletişimin bugüne oranla hiç de rahat olmadığı bir ortamda, yani  Soğuk Savaş Dönemi’nde Türkiye gibi Sovyetler Birliği’ne sıfır kilometrede düşman bir ülkede etnik konuları araştırmak, kaynaklara ulaşmak hemen hemen imkânsızdı. Ancak Tarık Cemal Kutlu, her kanal ve olanağı zorlayarak ulaştığı eserlerden faydalanarak taş üstüne taş koymaya çalıştı ve başarılı oldu.

1970’den 1978’e kadarKuzey Kafkasyalılar Kültür Derneği’nin yayın organı olan ‘Kuzey Kafkasya Kültür Dergisi’nin sorumlu yazı işleri müdürlüğünü üstlendi. Tarık Cemal Kutlu, Kafkasya ve Kafkas kültürüne ilişkin çalışmaları yayınladı ve yayınlanmasına öncülük etti.  Çeşitli televizyon programlarına katıldı. 1998’de  Çeçen- İçkerya Cumhuriyeti Devlet İlimler Akademisi’ne Onur Üyesi seçildi.İstanbul’daki ‘Çeçen Dayanışma Komitesi’nde aktif rol aldı.

Telif ve tercüme birçok eseri Türk okuyucuyla buluşturdu. Ne yazık ki “Çeçen Direniş Tarihi” adlı kitabı vefâtından sonra yayınlandı; göremedi

Esas olarak Sovyetler Birliği döneminde oluşturulan ve gelişen Yazılı Çeçen Edebiyatı’yla ilgili olarakЧечено-Ингушская АССР/ Çeçen- İnguşya Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti’nde yayınlanmış kitaplarıçeşitli kanallardan edinen Tarık Cemal Kutlu çalışkanlığı ve azmi sayesinde Kiril Alfabesi temelli Çeçen Alfabesi’ni öğrendi ve anadilini geliştirdi. Anadili Çeçenceyi de, Türkçeyi de sahiplenir, her iki dili de aynı derece iyi konuşur ve yazardı. Yalnızca Çeçencenin değil, Türkiye’nin diğer anadillerinin de yaşa(tıl)ması konusunda çok değerli fikirlere ve öngörülere sahipti. Son yıllarını Çeçen Dili ve Edebiyatı’yla ilgili ciddî çalışmalara vakfetti.

Tarık Cemal Kutlu, Türkiye’nin bir gün mutlaka demokratikleşeceğine ve Millî Eğitim Bakanlığı’nın da bütün anadillerine lâyıkıyla sahip çıkacağına inanıyor ve Aydınların kendilerini gündelik siyasetin girdabına gönüllü olarak bırakmak yerine anadilleriyle ilgili temel kitapları hazırlamalarını veyayınlatmalarını ısrarlatavsiye ediyordu. Ben de bu tavsiyesine uydum; “Laz Dili Temel Dersleri” adlı kitabımı hazırladım ve yayımlattım. Kendisini minnetle anıyorum.

Vefâtından sonra anısına yayınlanan kitap: “Tarık Cemal Kutlu Armağanı (Editör: Erol Yıldır)”

25 Kasım 2004’de kötü hastalığa yenilik düştü ve tedavi gördüğü Çapa Tıp Fakültesi’nde aramızdan ayrıldı. Tarık Cemal Kutlu, ardında sayısız ciddî çalışma ve insanî mesaj bırakarak bu dünyadan gitti.

Yayınlanmış telif/ tercüme kitapları: “Umar Ela’nın Hünerleri” (Dilmen Kitabevi, İstanbul, 1984); “Üç Kardeş” (TayminBiybolat, Dilmen Kitabevi, İstanbul, 1985); “Zelimhan” (MohmadMamakayev, E Yayınları, İstanbul, 1985; Anka Yayınları, İstanbul, 2002); “İmam Şamil’in Gazavatı” (Tahir’ülKarakhi, Gözde Kitaplar Yayınevi, İstanbul, 1987); “Kafkasya Müridizmi” (Aytek Kundukh, Gözde Kitaplar Yayınevi, İstanbul, 1987); “İmam Mansur” (Bayrak Yayımcılık, İstanbul, 1987); “Çeçenya ’95” (İngilizce özet: Ali İhsan Aksamaz; Kafkas- Çeçen Dayanışma Komitesi Yayını, İstanbul, 1995); “Çeçen Atasözleri/ NoxciynKicanas” (Çardak Kültür Derneği, İstanbul, 2003);  “Çeçen-İnguş Halkıyla Rusya Arasındaki İlişkiler” ( YavusAhmadov, Sorun Yayınları, İstanbul, 2000); “Ekim’in Yetiştirdikleri” (MoxhmadSulayev, Sorun Yayınları, İstanbul,2001);“Çeçen Masalları” (SiracdinElmurzayev, Okyanus Yayınevi, İstanbul, 2001); “Çeçen Masalları” (Anka Yayınları, İstanbul, 2004); “Çeçen Direniş Tarihi” (Anka Yayınları, İstanbul, 2005); “Çeçen Nart Efsaneleri” (Anka Yayınları, İstanbul, 2009).

Kitaplaştırılmayı bekleyen telif/ tercüme çalışmaları: “(Yaklaşık 25 bin kelimelik)Çeçence- Türkçe Sözlük”; “Çeçence Hayvan Adları Sözlüğü”; “Çeçence Bitki Adları Sözlüğü”, Çeçen Gramer Terimleri Sözlüğü”; “(İ. Arsanov’dan) Çeçen Dilbilgisi”.

Meryem Kutlu, Tarık Cemal Kutlu, Haldun Özkan, Ali İhsan Aksamaz(İstanbul/ Fatih/ Çifte Kumrular, 2004 Y.)

“Oldu mu şimdi?! Bir fazlasıyla!”

 (Aktardığı  bir anısını, ben de sizlerle paylaşmak istiyorum:)

“Tarık Cemal Kutlu derstedir. O gün işleyeceği konuyu anlatmaya başlamıştır. Erkek öğrencilerden biri, yapmaması gereken hareketler yapmakta, söylememesi gereken sözler söyleyerek arkadaşlarının dersi anlamalarını engellemektedir. Tarık Cemal Kutlu, önce görmemeye ve duymamaya çalışır. Ardından derin bir “lahavle” çeker, dişlerini gıcırdatır. Öğrenciye bir de kötü kötü bakar. Ama oralı olan kim?! Bakar olacak gibi değil, kendisini olabildiğince kontrol ederek ve kullanabileceği en yumuşak ses tonu ile öğrenciyi uyarır. Ama kime söylüyorsun?! Bir daha… Ardından bir daha uyarır öğrenciyi. Öğrenci bu uyarıları üzerine almadığı gibi, densizliğinin dozajını daha da arttırır. Bunu gören Tarık Cemal Kutlu, yine kendisini olabildiğince kontrol ederek öğrenciye hafif bir tokat atar. Öğrenci artık susmuştur ama Tarık Cemal Kutlu kızgındır. Yaşanan elektrikli ortamdan sonra hiç kimsede ders yapacak ne istek ne de hal kalmıştır. Zaten çok geçmeden zil çalar.

     Ertesi gün, Tarık Cemal Kutlu, öğretmenler odasındadır. Ya bir teneffüs anı, ya da o sırada dersi yoktur. Sohbet ederlerken, birden kapı  açılır. Kapı açılır ama her zaman açıldığı gibi değil. Adeta tekmelenerek. Bir ses duyulur: “Kim bu Tarık Cemal Kutlu denen adam?!” Tarık Cemal Kutlu’nun sırtı kapının açıldığı yöne dönüktür. Hafif yana dönerek, “Buyurun, ben,” der. Sesin sahibi, bir gün önce Tarık Cemal Kutlu’nun hafifçe bir tokat attığı öğrencinin babasıdır. Şişman, göbekli… Bir kolunda altın bir künye, diğer bir kolunda pahalı bir saat. Kendisinden cebi ile emin olduğu her halinden belli olan bu veli, ‘ben, senin gibi on kişiyi satın alırım’ havasında insanı ezer bir tavırla, sesinin tonajını daha da arttırarak, “Sen kim oluyorsun da, benim oğlumu dövüyorsun?! Kimsin sen?!” Öğretmenler odasından çıt çıkmamaktadır. Herkes donmuştur adeta. Odadakiler bir veliye, bir Tarık Cemal Kutlu’ya bakıp dururlar. Tarık Cemal Kutlu yerinden doğrulur, ayağa fırlar ve velinin bulunduğu yere doğru adeta uçar. Elini kaldırır. Bir sol yanağına, bir de sağ yanağına birer tokat patlatır. Ardından da ekler: “Oldu mu şimdi?! Bir fazlasıyla!” Tarık Cemal Kutlu’nun kendi kendisine patlattığı iki tokadın ardından, veli hiçbir şey söylemeden çıkar gider.  Bu anısını, rahmetli olduğu gün, evine taziye için gelenlere, ağabeyine de anlattım.”

+

(Önerilen okumalar:Ali İhsan Aksamaz, “Kafkasya Masalları”, sonhaber.ch,  7 III 2020; Dördüncü Demokratik Eğitim Kurultayı (Ön Rapor/ Ek 4: Eğitimde Ayrımcılıklara Tanıklıklar), Eğitim Sen Yayını, Ankara, 2004; Erol Yıldır, “Tarık Cemal Kutlu Armağanı”, Lowzar,Yeni Dünya Yayıncılık, İstanbul, 2009; Haldun Özkan- Ali İhsan Aksamaz, “İçimizden Biri: Tarık Cemal Kutlu”,  Nart Dergisi, sayı 39, İstanbul, 2004; Hayri Ersoy, “Dili, Edebiyatı ile Çerkesler (Tarık Cemal Kutlu, “Dili, Edebiyatı ve Tarihi ile Çeçenler)”, Nart Yayıncılık, İstanbul, 1993; İhsan Berkhan, “Tarık Cemal Kutlu”, ihsanberkhan.com.tr, 25 XI 2019; Nail Sönmez, “Tarık Cemal Kutlu Anısına”, ickerya.com, 21 IV 2020; Sefer E. Berzeg, “Kafkas Diasporası’nda Edebiyatçılar ve Yazarlar Sözlüğü”, Kafkasya Gerçeği Yayınları, Samsun, 1995)

Ali İhsan Aksamaz, 23 XII 2020

aksamaz@gmail.com